WARUNKI GEOLOGICZNO-GEOGRAFICZNE

    Przed około 30 milionami lat teren gminy, podobnie jak cały południowy obszar Polski, przezywał okres ruchów górotwórczych. Byk to okres wypiętrzenia na wszystkich kontynentach świata łańcuchów wysokich gór. Wówczas wypiętrzone zostały również Karpaty. Ich przedpole od północy pod naciskiem przewalających się od południa fałdów karpackich zapadło się, przez co wzdłuż zewnętrznego północnego łuku karpackiego wytworzył się podłużny rów zapadliskowy. Był on później kilkakrotnie zalewany morzem; które w okresie tortonu zajęło największy obszar i sięgnęło aż po fałdy karpackie. Zalewało ono również cały obszar dzisiejszej gminy aż po brzeg Karpat. Tylko południowa (górska) część obecnej gminy stanowiła ląd. Już wówczas wyodrębniły się tutaj dwie odmienne jednostki geologiczne: zapadlisko przedkarpackie i góry Karpaty. Morfologicznym odzwierciedleniem zapadliska jest obecna Kotlina Sandomierska. Region jarosławski leży niemal w całości we wschodniej części Kotliny Sandomierskiej i tylko jego południowe krańce sięgają pasma pierwszych wzniesień Pogórza Karpackiego zwanego tu Pogórzem Dynowskim. Obszar Kotliny Sandomierskiej dzieli się na szereg mezoregionów, z których na terenie gminy występują Pogórze Rzeszowskie i Płaskowyż Tarnogrodzki przedzielone Doliną Dolnego Sanu. Pogórze Rzeszowskie, zwane w tej części niekiedy Pogórzem Jarosławskim, obejmuje południowo-zachodnią część regionu.

Tworzy je obszar łagodnych wzniesień stanowiących pewnego rodzaju teren przejściowypomiędzy Kotliną Sandomierską a Pogórzem Dynowskim. Pogórze Rzeszowskie zbudowane jest z kilku pasm wzniesień sięgających do około 230 m wysokości n.p.m.. W wielu miejscach wzniesienia rzeźbią charakterystyczne dla obszarów lessowych głębokie wąwozy (parowy), zwane tu wądołami. Środkiem regionu z południowego wschodu na północny zachód przewija się piękna rzeka San, wzdłuż której ukształtowało się szerokie obniżenie tworzące mezoregion

nazywany Doliną Dolnego Sanu, a dawniej również Nadsaniem. W ukształtowaniu doliny, położonej na wysokości 175-190 m zaznaczają się dwie wyraźne terasy. W terenie niższej dodatkowo można wyróżnić terasę dolną- zalewową. Rzeźba doliny ukształtowała się w przeszłości w wyniku wielokrotnego przemieszczania się koryta rzeki, po którym pozostały liczne pozostałości starorzeczy, zwane Sanowiskami, widoczne między innymi w najbliższej okolicy Jarosławia. San, zataczając szerokie meandry, płynie na pewnych odcinkach korytem przekopanym podczas regulacji rzeki na przełomie XIX i XX wieku. Na wschód od doliny Sanu, aż po wał Roztocza rozpościera się Płaskowyż Tarnogrodzki. Powierzchnię tego mezoregionu kształtują obszerne faliste płaskowyże (wysoczyzny) wyniesione 220-280 m n.p.m. oraz rozległe obniżenia. Wysokość płaskowyżu podnosi się stopniowo w kierunku

wschodnim. Krajobraz urozmaicają piaszczyste wały i pagóry wydmowego pochodzenia, zwane górami, z którymi kontrastują często podmokłe doliny i obniżenia. Przez południową część płynie rzeczka Szkło uchodząca do Sanu. Kotlina Sandomierska powstała w okresie trzeciorzędu, natomiast ukształtowanie jej powierzchni dokonało się w czwartorzędzie, głównie w epoce lodowcowej (plejstocen) oraz w epoce polodowcowej (holocen), w wyniku

działania wód, erozji i czynników atmosferycznych. Na skutek wiatrów nastąpiło przewianie piasków, które ukształtowały pola niekiedy wyniosłych wydm. Budowę geologiczną Kotliny Sandomierskiej tworzą osady tzw. morza mioceńskiego, głównie iły i piaski zalegające na starszych osadach paleozoicznych i mezozoicznych. Warstwy mioceńskie pokrywają osady duluwialne pochodzenia skandynawskiego. Są to piaski, żwiry i gliny naniesione przez lodowiec i wody rzek. Płaskowyż Tarnogrodzki budują iły mioceńskie, na których zalegają gliny morenowe i piaski czwartorzędowe, a na samej powierzchni występują utwory pylaste typu lessów. Wyniosłości Pogórza Rzeszowskiego budują garby trzeciorzędowe, na których zalegaj ą gliny zwałowe czwartorzędowe przykryte grubymi warstwami lessów. Dolinę Dolnego Sanu tworzy szerokie obniżenie erozyjne, w rejonie którego wyróżniają się dwie terasy akumulacyjne, wyższa - plejstoceńska i niższa - holoceńska, zbudowane z utworów żwirowo - piaszczystych oraz madowych.

 

ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE

Urodzajne mady nadsańskie oraz lessy Pogórza Rzeszowskiego sprawiają, że większość regionu jarosławskiego jest od dawna objęta intensywną gospodarką rolną. Krajobraz posiada tu charakter wybitnie kulturowy, a środowisko przyrodnicze zatraciło w dużej mierze swoje naturalne cechy. Główny jego element stanowią użytki rolne oraz zbiorowiska roślinne. Lasy zajmują około 1,7% powierzchni całego obszaru. Pomimo zdominowania przez gospodarkę

rolną środowisko przyrodnicze tego regionu jest niezwykle interesujące, bogaty jest zarówno świat roślin, jak i zwierząt. Decydują o tym głównie zbiorowiska leśne i łąkowe, a w mniejszym zakresie również wodne (starorzecza Sanu). Region jarosławski leży niemal w całości w obrębie środkowoeuropejskiej prowincji geobotanicznej nizinno-wyżynnej. Cala środkowa część regionu pozbawiona jest lasów. W zależności od charakteru podłoża i poziomu rosną na tym terenie w niedużych skupiskach lasy mieszane, posiadające drzewostan wielogatunkowy złożony z sosny, dębu i buka z domieszką innych gatunków drzew liściastych

i szpilkowych. Nad brzegami rzek pojawiają się resztki lasów łęgowych z wierzbą, olchą i topolą. W południowej części regionu lasy porastają przeważnie wierzchowiny wzniesień. Występują tu głównie lasy mieszane jodłowo-bukowe z domieszką innych drzew, spotyka się płaty buczyny karpackiej. W runie lasów regionu rośnie wiele gatunków roślin chronionych, jak wawrzynek wilczełyko, śnieżyca, przebiśnieg czy bluszcz pospolity i barwinek pospolity. W lasach tych występuje też obfitość grzybów, jagód, malin i jeżyn. Środowiska łąkowe zajmują około 20% użytków rolnych. Najwięcej łąk znajduje się w dolinie Sanu oraz w

niższych partiach Płaskowyżu Tarnogrodzkiego. Liczne tu niegdyś torfowiska zostały osuszone (zmeliorowane) i zamienione na łąki lub pastwiska. Na łąkach Nadsania, oprócz pospolitych dla tego środowiska gatunków traw i roślin, można spotkać rośliny rzadkie i chronione, do których należy kosaciec, goździk pyszny, czy też goryczka wąskolistna i rosiczka okrągłolistna. Osobliwe środowiska przyrodnicze tworzą tu starorzecza. Rośnie tu tatarak zwyczajny i trzcina pospolita, grzybień biały i grążel żółty. W zależności od stopnia zalesienia i intensywności

gospodarki rolnej występuje różnorodność i bogactwo fauny. W środowisku leśnym żyją sarny, jelenie, dziki, lisy, wiewiórki i zające. Wśród licznej gromady ptaków żyjących w lasach, parkach i na polach występują ptaki łowne, wodne i drapieżne. Wśród tych ostatnich spotkać można myszołowa, jastrzębia gołębiarza i puchacza. Wody rzek zasobne są w gatunki ryb takich jak brzana, kleń, ukleja, karaś, płoć, a także karp, szczupak i sandacz. Szczególnie dogodne akweny do wędkowania tworzą zbiorniki wodne powstałe po eksploatacji żwiru.

 

WARUNKI KLIMATYCZNE

Rejon jarosławski położony jest niemal w calości w strefie klimatycznej nizinnej, tylko część południowozachodnia pozostaje w zasięgu klimatu podgórskiego. Średnie dobowe temperatury w tym rejonie w okresie lata wynoszą 17-18°C, podczas zimy -5-3 °C. Okres wegetacyjny jest tu stosunkowo długi, przeciętnie trwa 224 dni w roku. Roczna suma opadów wynosi około 620 mm. Czas zalegania pokrywy śnieżnej wynosi średnio dla calego obszaru około 50 dni. Nieco dłuższy jest w okolicach podgórskich. Przy normalnych warunkach zimowych średnia

grubość pokrywy śnieżnej sięga 10-30 cm. W poszczególnych częściach regionu występują nieznaczne lokalne zróżnicowania klimatyczne wynikające z położenia i ukształtowania terenu, stopnia zalesienia i kierunków wiatrów. Najkorzystniejsze warunku klimatyczne istnieją w południowo-zachodniej części regionu.